Sztandar to przede wszystkim wizualny symbol, jednak często uzupełniony jest o warstwę tekstową – dewizy i hasła. Te krótkie, zwięzłe sentencje, umieszczone obok herbów czy wizerunków, stanowią potężne dopełnienie grafiki, kondensując w sobie najważniejsze wartości, cele i aspiracje społeczności, którą sztandar reprezentuje. Słowa te, często powtarzane i pielęgnowane, stają się mantrą i drogowskazem dla kolejnych pokoleń.

Dewiza – Krótka Syntetyczna Myśl

Dewiza to najczęściej krótka sentencja, maksyma lub fraza, która w syntetyczny sposób wyraża istotę danej instytucji, rodu, kraju czy organizacji. Cechuje ją zwięzłość i siła przekazu. Dewizy często wywodzą się z łaciny, języka, który przez wieki był językiem nauki, prawa i Kościoła w Europie.

Przykłady i ich znaczenie:

• „Bóg, Honor, Ojczyzna”: To jedna z najbardziej rozpoznawalnych i fundamentalnych dewiz na polskich sztandarach wojskowych i państwowych. Odzwierciedla triadę najwyższych wartości: wiarę, etykę i moralność oraz miłość do kraju. Jest to esencja polskiego patriotyzmu i etosu służby.
• „Pro Fide, Lege et Rege” (Dla Wiary, Prawa i Króla): Dewiza często spotykana na dawnych sztandarach szlacheckich i królewskich, podkreślająca wierność wobec Boga, porządku prawnego i władzy monarszej.
• „Viribus Unitis” (Wspólnymi siłami): Popularna dewiza dla stowarzyszeń, organizacji społecznych czy jednostek, podkreślająca znaczenie współpracy, jedności i synergii w dążeniu do wspólnych celów. Często spotykana na sztandarach ochotniczych straży pożarnych, spółdzielni czy organizacji charytatywnych.
• „Per ardua ad astra” (Przez trudy do gwiazd): Dewiza oznaczająca dążenie do doskonałości, pokonywanie przeszkód i osiąganie wzniosłych celów poprzez ciężką pracę i wytrwałość. Często stosowana w szkolnictwie, wojsku czy organizacjach naukowych.
• Dewizy rodowe: Wiele rodów szlacheckich posiadało własne dewizy, często nawiązujące do ich historii, legendarnego pochodzenia czy cech charakterystycznych rodu (np. „Przez męstwo do sławy”).

Hasło – Wezwanie do Działania i Tożsamości

Hasło na sztandarze jest często bardziej bezpośrednie i ma charakter wezwania do działania, manifestacji tożsamości lub upamiętnienia konkretnego wydarzenia. Może być bardziej rozbudowane niż dewiza i często jest sformułowane w języku ojczystym.

Przykłady i ich rola:

• „Za Wolność Naszą i Waszą”: To słynne hasło, które pojawiało się na polskich sztandarach powstańczych i emigracyjnych w XIX wieku. Jest wyrazem solidarności międzynarodowej i walki nie tylko o własną, ale i o cudzą wolność.
• Nazwa i rok założenia instytucji: Wiele sztandarów szkolnych czy organizacji zawiera pełną nazwę instytucji oraz datę jej powstania (np. „Szkoła Podstawowa im. Marii Curie-Skłodowskiej w [Miejscowość] – 1920”). To bezpośrednia informacja identyfikująca i budująca poczucie ciągłości historycznej.
• Cytaty z wybitnych postaci: Na sztandarach szkolnych często umieszcza się cytaty z patrona szkoły lub innych autorytetów, które mają stanowić moralny drogowskaz dla uczniów i nauczycieli.
• Wezwania patriotyczne: „Cześć i Chwała Bohaterom”, „Pamiętamy” – hasła te podkreślają patriotyzm, pamięć o przeszłości i szacunek dla tych, którzy walczyli o wolność kraju.
• Hasła branżowe/zawodowe: Na sztandarach cechów rzemieślniczych, związków zawodowych czy organizacji branżowych mogą pojawiać się hasła podkreślające ich misję, solidarność zawodową czy dumę z wykonywanej pracy (np. „Siła w Jedności” dla górników).

Umiejscowienie na Sztandarze

Dewizy i hasła są zazwyczaj umieszczane na rewersie sztandaru, często poniżej lub wokół głównego symbolu instytucji. Mogą być również haftowane na wstęgach lub szarfach dołączonych do drzewca. Ich czcionka i styl haftu są starannie dobierane, aby pasowały do ogólnej estetyki sztandaru i były czytelne.

Słowa na sztandarach to nie tylko ozdobniki – to skondensowane dziedzictwo, zasady moralne i wezwania do działania. Noszą w sobie echo historii i zobowiązanie wobec przyszłości, sprawiając, że każdy, kto patrzy na sztandar, odczytuje nie tylko symbole, ale i głębokie znaczenie jego słów.

Artykuł zewnętrzny.